Vorig jaar heeft OpenEmbassy actieonderzoek gedaan naar langetermijnoplossingen om Oekraïense nieuwkomers te ondersteunen. Het onderzoek helpt inzicht te krijgen in hoe het systeem werkt voor deze specifieke groep en hoe het beleid verbeterd kan worden. Ongeveer een jaar nadat de oorlog die Rusland in Oekraïne begon volledig was geëscaleerd, publiceerde het Ministerie van Sociale Zaken in Nederland (hierna te noemen het Ministerie) hun lessons learned over Oekraïense nieuwkomers in Nederland. In onderstaand artikel vergelijken we de inzichten en blikken we vooruit naar ons rapport, dat in maart zal worden gepubliceerd.
Door: Pepijn Tielens, Jolien de Vries
Aanbevelingen op basis van het rapport
Allereerst biedt ondersteuning onder de Richtlijn tijdelijke bescherming, in plaats van onder de Wet inburgering, de mogelijkheid om te kijken hoe alternatief beleid nieuwkomers beter kan ondersteunen bij het opbouwen van hun leven in Nederland. Een treffend voorbeeld is het onmiddellijke recht op werk, in tegenstelling tot de beperkingen die de overheid oplegt aan asielzoekers en hun mogelijkheid om te werken.
Na acht maanden was 46% van de Oekraïense nieuwkomers aan het werk, vergeleken met 3,8% na een jaar voor nieuwkomers met een asielvergunning.
Veel van de onderstaande aanbevelingen kunnen worden aangepast voor een menselijker en effectiever beleid voor alle nieuwkomers. We delen de observatie dat het ministerie meerdere keren herhaalt dat de geleerde lessen moeten worden geïntegreerd in het beleid voor alle nieuwkomers. Aangezien het ministerie van plan is om longitudinaal onderzoek uit te voeren naar Oekraïense nieuwkomers, kunnen toekomstige inzichten leiden tot beter beleid voor de lange termijn. Hoewel de inzichten duidelijker worden, zijn er nog geen specifieke toezeggingen over welk beleid voor asielzoekers en vergunninghouders moet worden aangepast. We wachten deze volgende stap in het komende jaar af en zijn vastbesloten om dienovereenkomstig te adviseren.
Advies
- Gebruik geleerde lessenvoor beleid om alle nieuwkomers te ondersteunen.
- Onderneem specifieke acties om deze lessen te integreren voor alle nieuwkomers.
Kantelpunt naar structureel beleid
Op dit moment bevinden we ons op een precair kantelpunt nu we de overstap maken van crisisoplossingen voor de korte termijn naar structureel beleid voor de lange termijn ter ondersteuning van nieuwkomers in het kader van de richtlijn tijdelijke bescherming. Onderzoek heeft aangetoond dat er bij de overgang van crisis naar structurele maatregelen een groot risico bestaat dat waardevolle praktische kennis verloren gaat en dat deskundigen ter plaatse onvoldoende betrokken worden.
Het gevaar is dat gemeenschappen uit elkaar vallen, dat het wiel opnieuw wordt uitgevonden (maar dan erger), en dat informele autoriteiten niet worden gehoord en daarom vertrekken, wat resulteert in minder effectieve oplossingen. In ons actieonderzoek en onze gemeenschapsacties stonden we voortdurend versteld van het zelforganiserend vermogen van de ontheemde Oekraïense gemeenschap.
Veel mensen steunden hun landgenoten, omdat zij de komende maanden en misschien wel jaren een prominente plaats zouden moeten innemen.
Naast initiatieven vanuit de gemeenschap om van te leren, zijn lokale burgerinitiatieven een vitale bron van kennis voor het maken en uitvoeren van het juiste beleid.
Dergelijke partnerschappen omvatten ook mogelijkheden voor financiering (via lokale overheden of financieringspartners) van deze initiatieven, aangezien ze ook voor de lange termijn moeten worden uitgerust. Het is goed om te zien dat het ministerie heeft geleerd van gemeenschappen en lokale initiatieven voor beleidsverbeteringen, hoewel dit over de hele linie zou moeten worden toegepast.
Langetermijnoplossingen Oekraïense nieuwkomers
- Het creëren van een infrastructuur waardoor degenen die structureel beleid gaan opstellen leren van de mensen die betrokken waren tijdens de onmiddellijke reactie op de crisis.
- Het aannemen van nieuwkomers, het opzetten van een pool van deskundigen en het creëren van nieuw beleid met de instemming en inbreng van de ontheemde mensen.
- Erkenning van burgerinitiatieven als vitale bron van kennis voor het maken en uitvoeren van het juiste beleid.
Werk voor langere termijn
Het verlenen van onmiddellijk recht op werk aan Oekraïense nieuwkomers had een positief effect op het aantal mensen dat toetrad tot de Nederlandse beroepsbevolking. Ook hier is de verschuiving van korte termijn naar lange termijn belangrijk om rekening mee te houden. Mensen zullen waarschijnlijk verschuiven van gemakkelijke en toegankelijke banen naar banen die passen bij hun kwalificaties, achtergrond en ambitie. Dit is ook erkend door het ministerie, aangezien het plan is om de match tussen kwalificaties en een passende baan te verbeteren.
Door ons en het werk in de community hebben we vastgesteld dat er een sterke wens is om een bedrijf te starten. De regelgeving die dit verhindert, zal in de eerste helft van 2023 worden herzien, omdat het ministerie het bijbehorende risico op uitbuiting door schijnzelfstandigheid identificeert.
Advies werk:
- Houd rekening met de verschuiving van korte naar lange termijn banen door vast te houden aan de kwalificaties, achtergrond en ambitie van mensen;
- Sta zelfstandigheid toe en implementeer mechanismen om uitbuiting te voorkomen.
Kinderopvang is basis voor werk
Een basisvereiste om mensen te ondersteunen om te werken is kinderopvang. Als de huidige wet op kinderopvang wordt aangepast, moet er ook voldoende ruimte zijn om kinderopvang te bieden aan kinderen van nieuwkomers die willen werken of willen inburgeren. Oekraïense nieuwkomers hebben vooral gebruik gemaakt van informele kinderopvang, maar het ministerie wil formele kinderopvang bevorderen door de nadruk te leggen op kinderopvangtoeslag. Dit roept de vraag op hoe effectief financiële regelingen zullen zijn als de wachtlijsten langer worden en de huidige regelingen niet geschikt zijn. In deze tijden moet het zelforganiserend vermogen van nieuwkomers worden ondersteund in plaats van beperkt door beperkend beleid. Het concept ‘gastouderschap’ zou bijvoorbeeld kunnen worden vereenvoudigd en goedkoper kunnen worden gemaakt om uit te voeren. Er zijn ook voorbeelden uit het buitenland om rekening mee te houden.
Als onderdeel van de oplossing zouden nieuwkomers met een pedagogische achtergrond in de kinderopvang aan de slag kunnen. Het is goed om te zien dat het ministerie heeft aangekondigd te onderzoeken of het mogelijk is om een traject voor nieuwkomers richting de kinderopvangsector te creëren. Tot slot zouden werkgevers ook gezien kunnen worden als belanghebbenden in deze kwestie. Een bedrijf of een groep KMO’s zou een eigen kinderopvang kunnen opzetten. Met de juiste hoeveelheid veiligheidsregels is er tussen de regels door ruimte om peuterspeelzalen of naschoolse programma’s te organiseren als informele manier van kinderopvang.
Advies kinderopvang:
- Het ondersteunen van het zelforganiserend vermogen van nieuwkomers via concepten als gastouderschap als alternatieve oplossingen voor een sector die kampt met een tekort aan arbeidskrachten;
- Nieuwkomers met een pedagogische achtergrond in de kinderopvangsector te laten werken;
- Het bevorderen van particuliere kinderopvanginitiatieven die door werkgevers worden opgezet.
Taalfaciliteiten
Een belangrijk aspect bij de overgang van de korte naar de lange termijn is het bieden van Nederlandse taalfaciliteiten. We raden het ministerie aan om de behoefte aan extra voorzieningen voor taal in kaart te brengen naast het aanbod door gemeenten, taalscholen en NGO’s. Het is geruststellend om te zien dat het ministerie 15 miljoen euro heeft toegekend om te voorzien in extra taalvoorzieningen. Vooral omdat ze het belang aangeven van taal gerelateerd aan kansen op langdurig werk. Werken in combinatie met het leren van de taal, maakt de weg vrij voor meer duurzame en stabiele arbeidskansen die aansluiten bij de ervaring en ambitie van Oekraïense nieuwkomers.
Aanbevelingen:
- Het aanbieden van extra taalvoorzieningen met betrekking tot het leren van de taal binnen een bepaalde context zoals de werkvloer.
Meer over onze bevindingen kun je lezen in ons rapport ‘Eindrapport: actieonderzoek Oekraïne’, dat later deze maand verschijnt. In deze publicatie gaan we uitgebreider in op verschillende thema’s rondom de ondersteuning van Oekraïense nieuwkomers. Naast de hierboven genoemde thema’s presenteren we onze bevindingen met betrekking tot onderdak en huisvesting, geestelijke gezondheid, onderwijs en bescherming van derdelanders uit Oekraïne.
Foto door Jason Goodman op Unsplash
