In de focusgroep ‘Getting grip on your career’ haalden we ervaringen op van mensen die onder het reguliere asiel- en inburgeringsbeleid vallen. Het doel van de workshop was tweeledig: het maken van een persoonlijk plan voor werk én gezamenlijk leren over wat wel en wat niet werkt als je als nieuwkomer in Nederland wilt werken.
Uit de focusgroep kwamen vier kernthema’s naar voren voor nieuwkomers op de arbeidsmarkt: informatievoorziening, ontwikkelingsmogelijkheden, informeel netwerk en perspectief. In een eerste artikel zoomden we in op de eerste drie thema’s. In dit artikel zoomen we in op het laatste thema: Perspectief.
Door: Jolien de Vries
Werkperspectieven en factoren van invloed
De focusgroep was onderdeel van ons actieonderzoek onder Oekraïense nieuwkomers, met een focus op werk. Hierin onderzochten we hoe het beleid voor mensen uit Oekraïne – dat anders is dan voor mensen in de reguliere asielprocedure – in de praktijk uitpakt en wordt ervaren.
Op verschillende manieren kwam het thema ‘perspectief’ aan bod binnen de focusgroep. Perspectief verwijst hier naar een toekomstdroom/idee. Het is een stip op de horizon die richting geeft aan de stappen die mensen willen zetten om het doel te bereiken.
In de focusgroep ging het specifiek over het werkperspectief: welke dromen en doelen hebben mensen op het gebied van werk? Deze doelen en dromen veranderen door de tijd heen en worden onder andere beïnvloed door informatie over wat er mogelijk is op de Nederlandse arbeidsmarkt. Hoe meer informatie iemand heeft, hoe beter deze persoon realistische doelen kan zetten en de stappen om dit te bereiken kan uitstippelen. Welke werktoekomst nieuwkomers in Nederland nastreven, is afhankelijk van verschillende factoren. In de focusgroep hoorden we verschillende werkperspectieven en kregen we zicht op factoren die deze perspectieven beïnvloeden.
Reële toegang tot werkmogelijkheden
De reële toegang tot ontwikkelings- of werkmogelijkheden heeft een sterke invloed op iemands perspectief en de stappen die worden genomen. Het vinden van een baan is een reële optie voor mensen uit Oekraïne die onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) vallen (zie artikel 3 succesfactoren nieuwkomers op de arbeidsmarkt). Dit gegeven lijkt een extra motivator te zijn om stappen richting werk te zetten en actief te blijven ontwikkelen.
Voor mensen die zich in de asielprocedure bevinden, is het een reëel obstakel dat zij eerst werk moeten vinden voordat ze een BSN kunnen krijgen en daadwerkelijk aan de slag kunnen. In het begin van de workshop was het merendeel van de mensen die in de asielprocedure zitten sterk gefocust op dit obstakel. Hierdoor was er weinig ruimte te denken over de (beperkte) stappen die ze wel al konden zetten.
Beleidsfactor: verblijfsvergunning
Zoals benoemd, zijn de deelnemers die in de asielprocedure zitten sterk gefocust op het verkrijgen van een BSN. Zonder BSN, is er geen toegang tot de arbeidsmarkt. Hierdoor brachten zij minder expliciet andere beleidsfactoren naar voren die van invloed zijn op het werkperspectief van nieuwkomers.
Oekraïense nieuwkomers hebben direct toegang tot de arbeidsmarkt. Hier zien we dat de duur van de verblijfsvergunning een beleidsfactor is die een sterke invloed heeft op het werkperspectief. De deelnemers uit Oekraïne gaven aan dat ze in het begin van hun verblijf vooral gefocust waren op het leren van de Engelse taal. Want als je Engels spreekt, heb je meer keuze in werkmogelijkheden. Tegelijk kun je de Engelse taal ook buiten Nederland goed inzetten. De voormalige grote behoefte aan Engelse taalles, past goed bij het geboden perspectief: directe toegang tot de arbeidsmarkt, maar zonder langdurig verblijfsperspectief in Nederland.
Contextuele factor: situatie land van herkomst
In de focusgroep was de duur van de verblijfsvergunning voor mensen uit Oekraïne nog steeds onduidelijk. Toch zagen we dat het werkperspectief voor veel mensen verandert, of aan het veranderen is. De deelnemers uit de focusgroep beschrijven dat hun perspectief veranderde toen het bewustzijn indaalde dat de oorlog in Oekraïne hoogstwaarschijnlijk niet snel zal stoppen. En in plaats van te focussen op het snel verkrijgen van een baan, gingen mensen zichzelf afvragen ‘wat heb ik nodig om langer in Nederland te kunnen verblijven’.
Voor iedereen ziet dit pad er anders uit. Terwijl de een zich richt op het leren van de Nederlandse taal, gaat de ander op zoek naar beter (vaak Engelstalig) werk en heeft iemand anders eerst behoefte aan een periode van bezinking, rust en verwerking. Uiteraard heeft de situatie in het land van herkomst ook invloed op mensen die zich in de asielprocedure bevinden. Maar doordat de deelnemers die zich in de asielprocedure bevinden een grote focus hadden op het verkrijgen van een BSN, is de situatie in het land van herkomst in de focusgroep niet expliciet in verband gebracht met de doelen voor werk in Nederland.
Verruiming van verbeeldingsvermogen
Eén van de opdrachten binnen de workshop was een verbeeldingsopdracht waarin je je voorstelt dat niks meer in de weg staat van het bereiken van je ultieme werksituatie. Een deelnemer die onder het asielbeleid valt, gaf aan dat dit hem heeft geholpen om meer te focussen op de stappen naar deze toekomstdroom toe, zelfs al blijft het BSN-vraagstuk een reëel obstakel.
En ook de aanwezigheid van iemand die, ondanks alle obstakels, toch eerder een BSN heeft gekregen tijdens de asielprocedure zorgde voor verruiming van het perspectief van andere deelnemers. Deze concrete voorbeelden uit de workshop benadrukken het belang van aandacht voor perspectiefontwikkeling en om, zelfs binnen beperkte wet-en regelgeving, hier mogelijkheden toe te bieden.
‘Ik wilde en kon graag werken, maar kon dat niet zonder BSN. Volgens de regels zou ik nog een paar maanden moeten wachten. Ik heb toen een lijst samengesteld van werkgevers die mij werk aanboden en aan COA voorgelegd. Met dit bewijs kreeg ik eerder dan gebruikelijk een BSN’.
Werkperspectief raakt toegang arbeidsmarkt
Aandacht voor werkperspectief raakt op veel vlakken de manier waarop nieuwkomers toegang hebben tot de arbeidsmarkt in Nederland. Het gaat over welk perspectief je mensen biedt: wat is er mogelijk binnen de huidige beleidskaders? Zowel met betrekking tot reële ontwikkelings- en werkmogelijkheden als de duur van iemands verblijfsvergunning.
Daarnaast gaat werkperspectief ook over het persoonlijke proces. Het proces waarin nieuwkomers werkmogelijkheden verkennen, eigen toekomstdromen vormgeven en een pad uitstippelen naar deze toekomstbeelden. Informele contacten, support en goede informatievoorziening kunnen ondersteunend zijn in dit proces.
Kansen voor beleid
Deze inzichten bieden concrete kansen om op door te pakken. Inzetten op mogelijkheden en support in persoonlijke perspectiefontwikkeling is hier het laaghangend fruit. Maar daarnaast blijft het van groot belang om ook te werken aan verruiming van de concrete mogelijkheden voor alle nieuwkomers. Zoals het rechtelijke verblijfsperspectief en reële werk- en ontwikkelingsmogelijkheden.
Een factor die duidelijk minder makkelijk te veranderen is, is de situatie in het land van herkomst. Toch is het belangrijk om in het maken en uitvoeren van beleid, mee te nemen dat dit gegeven daadwerkelijk invloed heeft op de (werk)perspectieven van nieuwkomers in Nederland.
