Actieonderzoek is een instrument dat we in verschillende projecten inzetten om vanuit actie te leren over het systeem rondom nieuwkomers. De methode is ontwikkeld om snel, gelijkwaardig en persoonlijk met iemand te kunnen achterhalen of er bestaanszekerheidsproblemen zijn, en samen doorbraken te ontwikkelen hiervoor. Dat doen we bovendien op zo’n manier dat de betrokken stakeholders, zoals maatschappelijke organisaties en gemeentes, of meer informele partijen kunnen leren van de interventies die we doen voor de hele groep.
We hebben Frans Somers gevraagd om aan de hand van een concreet voorbeeld ons uit te leggen wat actieonderzoek is. Frans werkt al vier jaar bij OpenEmbassy, bijna twee jaar als actieonderzoeker.
Wat doe je als actieonderzoeker?
Frans: “Ik los concrete problemen op en leer tegelijkertijd hoe het systeem dat die problemen produceert werkt, en verbeterd kan worden. Van het vinden van woonruimte tot leer- werk-trajecten: steeds leiden individuele oplossingen tot breed inzetbare kennis.
Heb je een concreet voorbeeld dat jouw werk als actieonderzoeker goed illustreert?
Frans: “Een Syrische man en zijn minderjarige Syrische vriendin, nieuwkomers in Nederland, kwamen naar ons toe met een specifieke vraag: waarom is hun uitkering zo laag? Ik onderzocht de situatie. Als minderjarige in Nederland ben je leerplichtig. De vriendin zit op een mbo- entreeopleiding en krijgt studiefinanciering, waar ze recht op heeft zoals iedereen die in Nederland studeert. Ik begreep dat het stel te maken heeft met twee systemen: de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en de uitkeringsinstantie van de gemeente die studiefinanciering als inkomen beschouwt. Dit is dus de reden waarom de gezinsuitkering veel lager was dan zij hadden verwacht.”
Je had het antwoord op hun vraag. Dan was je klaar, toch?
Frans: “Ja, ik had het antwoord op hun vraag. Maar nee ik was er lang nog niet mee klaar. Mijn overstijgende vraag was: waarom is het gezin afhankelijk van een uitkering? Waarom kan hij geen werk vinden? Hij is al zes jaar in Nederland.
Hier begint het interessante deel van ons werk: Wat zijn de mogelijkheden voor deze nieuwkomer om een baan te vinden? En welke nieuwe inzichten krijgen we uit deze situatie? Deze man wil in de bouw werken. Hij heeft veel ervaring in Syrië opgedaan maar hij heeft geen diploma’s. Daarnaast spreekt hij nog onvoldoende Nederlands. Hij kent de vaktaal niet.
Dus eerst onderzoek en daarna actie?
Frans: “Ik ga inderdaad iets concreets doen. Alles en iedereen in mijn netwerk in actie zetten om een positieve impact in dit gezinsleven te creëren. Ik wil de toestand veranderen en het gezin van een situatie van onmacht naar macht en regie brengen. Want inmiddels hadden ze grote schulden, ze konden de huur niet meer betalen en waren afhankelijk van de voedselbank. Toen ik ze voor het eerst ontmoette, waren ze in verwachting van een kindje. Inmiddels is de baby geboren.”
Lukte het om het gezin te helpen?
Frans: “We hebben fondsen gevonden die bereid waren de gezinsschulden weg te werken en het Syrische stel een nieuwe start te geven. Daarnaast hebben we de man in contact gebracht met een organisatie die nieuwkomers, met ervaring en vaardigheden maar zonder diploma’s, aan bedrijven koppelt. Het gaat om een leertraject van twee maanden, met behoud van uitkering. Het was voor mij belangrijk om hem te laten zien dat er andere manieren bestaan om werk te verwerven, buiten zijn Syrische netwerk. Hij maakte een goede indruk en werd na afloop van het traject voorgesteld aan bouwbedrijven met goede perspectieven op een betaalde baan. Zijn vriendin gaat door met haar opleiding. Ze wil schoonheidsspecialiste worden en heeft concrete ideeën en plannen hierover. Ik stel niet de vraag of dit haalbaar is. Ik blijf dicht bij haar ambitie en haar droom. Dat is het kernpunt van actieonderzoek. Je biedt perspectief en zoekt stapje voor stapje naar wat mogelijk is.”
Begreep je hoe deze situatie was ontstaan?
Frans: “De gemeente zegt alles goed te hebben geregeld. Nieuwkomers hoeven alleen maar te bellen of alleen maar langs te komen. Alleen maar. Dat hoor ik vaak. En ik snap het. De werkdruk van werkconsulenten is groot. Veel wordt online geregeld. In het geval van de Syrische man ervaarde ik zelf dat zijn communicatievaardigheid gebrekkig was. Ik ontdekte dat zijn uitstroom-niveau inburgering tot 2019 op A2 lag. Dat is te laag om de website van de gemeente en van de belastingdienst te begrijpen. Of om goed te kunnen verstaan wat een incassobureau van je vraagt of wat je verplichtingen zijn ten opzichte van een zorgverzekeraar. Vanaf het begin was er sprake van onduidelijke communicatie met zijn werkconsulent.
Heb je contact met de werkconsulent?
Frans: “Door onze vrije onderzoekende rol geven we wellicht opties aan de werkconsulent om behoeften van cliënten beter in beeld te krijgen en te komen tot maatwerk. ‘Is het een idee om dit zo te doen? Of denk hier misschien over na.’ We onderzoeken hoe hun werkinstructies verruimd kunnen worden. Op dit moment hebben nieuwkomers te maken met heel veel instanties, systemen die slecht op elkaar zijn ingesteld en die bovendien niet goed matchen met de nieuwkomers’ leefwereld. We zien helaas nog veel bureaucratische belemmeringen die een voorspoedige landing in het nieuwe thuisland in de weg staan. Bij de nieuwe wet inburgering wordt het beter, hoop ik.”
Praktijkvoorbeeld: YARO
De Eritrese Yaro komt als vluchteling naar Nederland. Op zijn 17e wordt hij uit de woongroep voor asieljongeren gezet. Sindsdien slaapt hij op straat of bij vrienden, gebruikt hij drugs, gaat hij niet naar school en heeft hij geen inkomen. In dit filmpje zie je hoe wij met Yaro een toekomstperspectief creëren.
Meer weten over actieonderzoek? Neem contact op met frans@openembassy.nl
Dat is het kernpunt van actieonderzoek. Je biedt perspectief en zoekt stapje voor stapje naar wat mogelijk is.