Het hoofdlijnenakkoord geeft een inkijk in de plannen van het nieuwe kabinet. Hoewel het hoofdlijnenakkoord met name de focus legt op een migratie-stop, heeft het juist ook veel impact op mensen die hier al zijn, mogen blijven en een leven aan het opbouwen zijn. Er staat immers veel in wat van invloed kan zijn op hun kansen en toekomst in Nederland.
Eerste reacties op het hoofdlijnenakkoord
Wij gingen daarom met een aantal mensen in gesprek die zelf gevlucht zijn, of daar op een andere manier ervaring mee hebben. Uit dit kwalitatieve onderzoek met experts volgden veel inzichten. Vanuit onze missie om datagedreven beleid en oplossingen mogelijk te maken, benadrukken we de noodzaak om de expertise en kennis van mensen met geleefde ervaring centraal te stellen. In dit artikel delen we deze kennis.
Samenstelling expertgroep
De groep experts Reactie Hoofdlijnenakkoord bestond uit 8 experts die geleefde ervaring met (gedwongen) migratie hebben. De groep was divers in leeftijd, gender, land van herkomst en verblijfsduur in Nederland (een paar maanden tot 30 jaar). Dit is aangevuld met de kennis van vier leden van de Raad van Advies van OpenEmbassy. Hoewel de opzet kleinschalig was, resoneren de uitkomsten met bevindingen in onze andere projecten in het land, signalen van partnerorganisaties en artikelen in de media.
De eerste reacties van de experts op het hoofdlijnenakkoord richten zich op verschillende aspecten, die betrekking hebben op de gevolgen van de maatregelen en hoe deze maatregelen hun levens (in)direct beïnvloeden. Hieronder zullen we deze thematisch bespreken.
Zorgen over de toekomst
De aanwezige experts voelen zich onzeker en bezorgd over hun toekomst in Nederland door de aangekondigde veranderingen en over de mogelijke gevolgen op de lange termijn. Binnen communities van nieuwkomers gaat misinformatie rond, wat leidt tot chaos en angst.
“TikTok heeft het over ‘beslissingen’ in plaats van plannen, dus het lijkt alsof de plannen uit het hoofdlijnenakkoord al worden uitgevoerd.”
Mensen die een sleutelrol vervullen binnen communities weten ook niet altijd hoe ze de vragen over dit akkoord kunnen beantwoorden. Er is een algemene behoefte aan meer duidelijkheid en ondersteuning bij het begrijpen van hoe de potentieel nieuwe regels het dagelijkse leven van nieuwkomers zullen beïnvloeden.
Een expert deelde diens zorgen:
“Toen ik dit nieuws hoorde, begon ik mijn vierde ontheemding te zien (uit Syrië – Turkije – NL) …. Om de paar jaar begin ik met het bouwen van een nieuw huis, ik begin met een baan. Ik heb vorige maand mijn huis ingericht, precies op het moment dat de coalitie werd aangekondigd… Ik vrees dat ik hier geen toekomst heb, ook al probeer ik te integreren, bij te dragen, heb ik een baan en betaal ik belasting. Ik was gemotiveerd, en ik ben nog steeds gemotiveerd, maar ik ben geschokt.”
En een ander:
“De veranderingen brengen sociale disharmonie en moeilijkheden om bij te dragen aan de maatschappij. Het zorgt voor een afnemend vertrouwen in officiële instellingen en sociale instabiliteit, het ontstaan van verdeeldheid en conflicten tussen verschillende sociale groepen.”
"Ik vrees dat ik hier geen toekomst heb, ook al probeer ik te integreren, bij te dragen, heb ik een baan en betaal ik belasting. Ik was gemotiveerd, en ik ben nog steeds gemotiveerd, maar ik ben geschokt.”
Er niet, maar ook nooit bij mogen horen
Er heerst ook onzekerheid over de persoonlijke situatie en wat hun plek is in Nederland. Twee experts geven aan dat het hoofdlijnenakkoord conflicterende gevoelens oproept, omdat Nederland hen veel gebracht heeft en ze voor veel dingen dankbaar zijn, maar zich steeds minder welkom voelen.
“Mijn kinderen zijn hier geboren, en zijn inmiddels volwassen. En door alles wat speelt twijfel ik opnieuw of Nederland wel de plek is waar ik mijn kinderen, en hun kinderen, groot wil zien worden.”
Bij anderen zijn er ook gevoelens van strijdvaardigheid en woede aanwezig:
“Dit zijn onze straten, dit is ook ons land. Het is een mensenrecht om te verplaatsen, en we hebben net zoveel legitimiteit om te zijn waar we willen zijn.”
Een andere expert herkent dit sentiment. Als je eenmaal in Nederland woont en werkt, en actief onderdeel uitmaakt van de samenleving, is het onwerkelijk dat mensen je blijven aanspreken op dat ene deel van je identiteit dat duidelijk maakt dat je niet in Nederland bent geboren. Het hoofdlijnenakkoord versterkt het gevoel van er niet, maar ook nooit bij mogen horen:
“Ik wil niet gedwongen worden om te zeggen dat ik dankbaar ben dat ik hier ben. Ik zal luider spreken en meer actie ondernemen.”
Tegelijkertijd waren de experts niet verrast over de uitkomsten:
“Dit is een veel langer proces geweest – sommige mensen zijn hierdoor wakker geworden, maar voor ons was dit helemaal geen verrassing: fascisme kwam naar ons toe kruipen.”
“Mijn kinderen zijn hier geboren, en zijn inmiddels volwassen. En door alles wat speelt twijfel ik opnieuw of Nederland wel de plek is waar ik mijn kinderen, en hun kinderen, groot wil zien worden.”
Zorgen over discriminatie en effect op integratie
De experts maken zich ook zorgen over de mogelijke gevolgen van het hoofdlijnenakkoord op de integratie van nieuwkomers. Diverse voorgestelde maatregelen hebben een negatief effect op het echt onderdeel kunnen worden van de samenleving. Daarnaast betekenen ze een toename en legitimering van discriminatie, xenofobie, racisme en hatespeech:
“Het systeem ontmoedigt ons nu al om te integreren. Stel je de situatie voor na dit akkoord. Vluchtelingen zullen nog verder gescheiden zijn van leven en werk.”
Andere experts uiten hun zorgen:
“Mensen kunnen zoveel dingen zeggen in talkshows en op de radio. Er is nu een vrijbrief om racistisch te zijn.”
“Nu ben ik zo bang voor mijn kinderen en het racisme waarmee ze te maken krijgen.”
Gevolgen voor hele bevolking en effect op democratie
Naast zorgen over de mensen die nog in azc verblijven en over de toenemende onveiligheid voor nieuwkomers in publiek gekozen functies, zijn er zorgen over de geleidelijke afbraak van de democratie en de gevolgen voor de Nederlandse bevolking als geheel. De experts herkennen wat er gebeurt:
“Ik ben bang voor de gevolgen voor de hele samenleving, niet alleen voor nieuwkomers maar ook voor Nederlanders. Nederlandse mensen hebben lange tijd geen ondemocratische omstandigheden gekend. Als vluchtelingen hebben we het recentelijk meegemaakt. We moeten Nederlanders eraan herinneren wat dit is en dat het gevaarlijk is voor alle mensen.”
“Het systeem ontmoedigt ons nu al om te integreren. Stel je de situatie voor na dit akkoord. Vluchtelingen zullen nog verder gescheiden zijn van leven en werk.”
Koppeling maatschappelijke problemen aan migratie
Daarnaast zijn verschillende experts gefrustreerd over een discrepantie tussen de analyse van de problemen waar Nederland mee te maken heeft, en de conclusie die wordt getrokken. Het hoofdlijnenakkoord bouwt voort op en voedt een gevoel van schaarste, waarbij nieuwkomers worden aangewezen als zondebok. Er is armoede, mensen hebben te weinig toegang tot sociale huurwoningen, er is veel óver mensen gesproken en niet mét. Maar de conclusie dat dit komt door mensen die zijn gevlucht, is onjuist. Een expert zegt:
“Mensen hebben moeite met het vinden van huisvesting en betaalbare woningen. Maar dit heeft niets met nieuwkomers te maken, het is het aanwijzen van een zondebok. Het verhult de extreem groeiende ongelijkheid die het gevolg is van slecht bestuur en verkeerd beleid.”
Wat is er nodig?
De experts hebben ook duidelijke ideeën over wat er nu nodig is. Daarin leggen zij de focus met name op het versterken van sociale verbindingen, door op lokaal niveau meer ontmoetingen te faciliteren en coalities te bouwen.
“Alles wat er nu gebeurt, kan alleen gebeuren op voorwaarde dat wij (nieuwkomers) worden geportretteerd op een manier die niet klopt. We moeten dit verhaal herschrijven.”
Ook pleiten de experts voor gelijkwaardige en volwaardige deelname van nieuwkomers aan politieke processen en om het perspectief van mensen zelf centraal te stellen bij het maken van beleid. Daarbij doen zij ook een oproep aan organisaties die met nieuwkomers werken om met hen in gesprek te gaan over de zorgen die het hoofdlijnenakkoord oproept en samen programma’s en acties te ontwerpen vanuit de behoeften die er zijn.
Tot slot
Uit de expertgroep van mensen die enkele maanden tot 30 jaar geleden naar Nederland zijn gevlucht, komen duidelijk grote zorgen naar voren. Over de ingrijpende gevolgen van de voorgenomen maatregelen en de invloed hiervan op hun leven, integratie en de Nederlandse samenleving als geheel. Het is belangrijk deze signalen ter harte te nemen.
Wij hopen dat de volgende zaken mogelijk worden onder het nieuwe kabinet:
Veel sneller meedoen vanaf dag één; dit zorgt ervoor dat mensen zo snel en zo veel als mogelijk kunnen bijdragen aan de Nederlandse samenleving. Direct meedoen loont voor iedereen, zo blijkt ook uit de recente kosten-batenanalyse van SEO Amsterdam Economics. Initiatieven als meedoenbalies, doorstroomlocaties, snelle koppeling aan de gemeente waar je gaat wonen, toegang tot (taal)onderwijs en toeleiding naar werk vanuit het azc kunnen hier een belangrijke bijdrage aan leveren.
Biedt ruimte aan gemeenten om een passend, lokaal en evidence-based integratie aanbod te ontwikkelen, zodat dit aansluit bij lokale omstandigheden en behoeften. Het moet mensen mogelijk maken zo snel en autonoom als kan hun leven vorm te geven in Nederland.
Werk aan oplossingen voor de opvangcrisis en realiseer menswaardige, kleinschalige en in de lokale community ingebedde opvang.
Biedt nieuwkomers meer ruimte om zelf initiatief te nemen. Zij weten zelf het beste wat ze nodig hebben. Hun perspectief is een essentiële bron van kennis voor het maken en uitvoeren van effectief beleid en het voorkomt dat mensen worden ontmoedigd, (verplicht) passief gemaakt en bruisend talent afgewezen en verspild.
Maak onderscheid tussen migratie en integratie. Ontwikkel een flexibel, effectief en evidence-based integratiebeleid, niet bedoeld om mensen af te schrikken die nog moeten komen, maar om ervoor te zorgen dat de mensen die hier al zijn snel en volwaardig kunnen meedoen.
Versterk de rol van lokale gemeenschappen en initiatieven om nieuwkomers effectief te ondersteunen. Deze sociale verbindingen helpen nieuwkomers zich sneller thuis te voelen, bevorderen interculturele dialoog en inclusie en dragen op de lange termijn bij aan het proces van sociale cohesie en betere integratie. Dat de (financiële en juridische) ruimte voor dit soort initiatieven lijkt af te nemen onder het nieuwe kabinet is zorgelijk. Wanneer de overheid terugtreedt, moet het maatschappelijke middenveld die ruimte in kunnen nemen.
Met dank aan:
Met dank aan alle experts, waaronder Parisa Akbarzadeh Poladi, Shakuur Halane, Adele Abdullah, Ekram Jalboutt, Linda al Sharif, Fatih Aktaş, Adele Abdulah en Nuri Berber voor hun waardevolle kennis en ervaring.
En van de Raad van Advies de leden Peter Bos, Mardjan Seighali, Patrick Van Der Hijden en Mieke van der Bijl-Brouwer.
Lees ook:
Artikel Volkskrant
"Asielzoekers leven onder de donkere wolk van Fabers plannen: Ik slaap nog maar 2 uur per nacht."
Artikel Trouw
"Ook ingeburgerde migranten voelen zich minder welkom in Nederland."
