Inhoud

Meedenken, meedoen, meebouwen:

inclusieve (beleids)ontwikkeling

A 7 minutes read by

Het hart van de maaksessies werd gevormd door mensen die zelf inburgeren of dit ooit hebben gedaan en via wier ervaringen en inzichten we veel hebben geleerd over de stand van zaken rond integreren en inburgeren in Gelderland. In de opzet van de Maaksessies was luisteren naar deze experts altijd al het uitgangspunt, maar hoe geef je dit goed vorm in de praktijk? We vertellen over onze (beginners)fouten in het hoofdstuk ‘Maak je eigen Maaksessie!’. Dit hoofdstuk komt in week 51 online. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op het belang, de operationalisering en de obstakels van inclusief ontwikkelen. 

Het belang van ontwikkelen samen met experts is, wat ons betreft, groot. Niet alleen omdat vraaggericht ontwikkelen in het algemeen het beste aanbod oplevert, maar ook omdat we nog weinig weten over wat nodig is om goed te kunnen inburgeren en integreren. Dat komt omdat de wetgeving over inburgering en integratie regelmatig verandert en omdat we in Nederland te weinig leren van het beleid dat we ontwikkelen. De mensen die naar Nederland komen om asiel aan te vragen komen bovendien steeds uit andere contexten met andere achtergronden, ambities en verlangens. Aan onderzoek overigens geen gebrek, maar wel aan operationalisering van dit onderzoek, en aan de verbinding van onderzoek en praktijk op een dagelijkse basis.

Het grootste euvel dat wij hebben gesignaleerd in de anderhalf jaar dat we in Gelderland hebben gewerkt, is dat de mensen om wie het gaat te weinig worden betrokken bij al het beleid en alle programma’s en projecten die voor nieuwkomers worden ontwikkeld. Of nieuwkomers erbij worden betrokken is volledig afhankelijk van individuen binnen gemeenten of maatschappelijke organisaties, maar het is nergens de norm.

In dit hoofdstuk gaan we in op de methodiek ‘De vijf pijlers voor inclusieve beleidsontwikkeling’ die wij dankzij de Maaksessies en onze samenwerking met VluchtelingenWerk Oost Nederland konden ontwikkelen.

De rollen die nieuwkomers hebben.

Het betrekken van de mensen met en voor wie je werkt bij je organisatie is een trend die in het sociaal domein steeds zichtbaarder wordt. Ervaringsdeskundigen vormen een steeds prominentere groep in verschillende sociale subdomeinen, denk bijvoorbeeld aan de verslavingszorg of de ggz. Van de klassieke en statische ‘cliëntenraad’ ontwikkelt het involveren van mensen met ervaring zich tot een dynamischer praktijk, waarin ervaringsdeskundigen de expertrol krijgen.

Deze ontwikkeling zien we ook in het domein van integratie en inburgering. Vanuit een praktijk van zelforganisatie, waarbij specifieke groepen zich in hun eigen organisaties hebben verenigd met het oog op belangenbehartiging, ontwikkelt het involveren van mensen met ervaring zich naar een veelvormige praktijk. Denk aan klankbordgroepen of de positie van de ‘sleutelpersoon’ of ‘ambassadeur’ die nieuwkomers en oudkomers meer en professioneler zijn gaan innemen.

In een landelijke Maaksessie over Sleutelpersonen die OpenEmbassy heeft georganiseerd met Pharos ging het over de verschillende rollen die nieuwkomers en oudkomers kunnen spelen. We kwamen tot de onderstaande typologie:

  1. Verbinder
  2. Helper
  3. Rolmodel
  4. Tolk
  5. Voorlichter
  6. Adviseur

In sommige rollen zien we nieuwkomers relatief vaak, zoals die van helper binnen hun eigen community of die van tolk. Het zijn vaak informele of vrijwillige rollen en in enkele gevallen betaalde. De rol die ze niet vaak toebedeeld krijgen, is die van adviseur. De stem van nieuwkomers speelt op dit moment in Nederland een marginale rol in de ontwikkeling van overheidsbeleid voor nieuwkomers. Dit terwijl we in de praktijk nog vaak aanlopen tegen beleid met ongewenste en vaak onbedoelde effecten. De stem, kennis en ervaring van nieuwkomers zijn essentieel voor het verbeteren van dit beleid.

De Klankbordgroep van VluchtelingenWerk Oost Nederland.

In de praktijk van de Maaksessies hebben we geleerd op welke manier we nieuwkomers zo veel mogelijk erbij konden betrekken als de experts op het terrein van wat we wilden onderzoeken in de praktijk: hoe het is om je weg te vinden als nieuwkomer in Gelderland? Dat hebben we geleerd van de mensen die we hebben uitgenodigend op onze redactievergaderingen; van de interviewgasten in de Maaksessies zelf, van onze teamgenoten en natuurlijk van de deelnemers aan de sessies. Voor een belangrijk deel hebben we het ook geleerd van onze samenwerking met de klankbordgroep van VluchtelingenWerk Oost Nederland. Een klankbordgroep die is opgericht om enerzijds VWON intern te adviseren en anderzijds om een rol te spelen bij de Maaksessies.

De leden van deze groep spraken we regelmatig tijdens hun vaste eerste dinsdagavond van de maand waarop we de maaltijd deelden. Ze namen deel als redactieleden; ze spraken als interviewgasten en deelnemers in de sessies en hebben een van de laatste Maaksessies geprogrammeerd.

De vijf pijlers van inclusieve (beleids)ontwikkeling:

Dankzij deze samenwerkingen in de praktijk, konden we een methodiek ontwikkelen die we de vijf pijlers voor inclusieve (beleids)ontwikkeling zijn gaan noemen.

Wil je nieuwkomers betrekken bij het ontwikkelen van een programma, van beleid, van een samenkomst? Wil je met nieuwkomers reflecteren op de instrumenten die je al hebt ontwikkeld, of gaat ontwikkelen? Of wil je de kennis van nieuwkomers om een andere reden inzetten? Dan raden we je aan om dat te doen aan de hand van deze vijf pijlers:

1

Community building: er is ruimte en tijd om een gemeenschap te bouwen van nieuwkomers die een bijdrage willen leveren aan beleidsontwikkeling. Die ruimte en tijd is belangrijk omdat het involveren van nieuwkomers alleen zinvol is als dit vanuit gelijkwaardigheid en vertrouwen kan. Daarvoor is een relatie met de participanten nodig. Daarnaast hebben relaties tijd en ruimte nodig. Zo’n gemeenschap bestaat uit mensen die je soms gezamenlijk, soms individueel en soms in klein verband inzet. Dit kan eenmalig, tijdelijk of voor lange termijn zijn. De samenstelling hangt helemaal af van de vraag en de inzet hangt weer af van de mensen die meedoen.

2.

Een open proces: er is een duidelijke plek in het proces gecreëerd voor de bijdrage van nieuwkomers, niet vanuit een rol als toeschouwer. Dat vraagt van de beleidsmakers om te reflecteren op wat ze nodig hebben van de meedenkers en om daar heldere vragen van te maken. Het vraagt ook om flexibiliteit in het ontwikkelproces omdat de interactie met nieuwkomers geheel nieuwe perspectieven oplevert die mogelijk nog geen plek hadden in de overwegingen.

3.

Een expliciete rol: het is duidelijk waarom nieuwkomers deelnemen aan het proces, wat zij verwachten en wat er van hen wordt verwacht. Als dat niet duidelijk is, moet het geëxpliciteerd worden. Dan kunnen deelnemers altijd kiezen of ze wel of niet meedoen.

4.

Voorbereiding en begeleiding: deelnemende nieuwkomers krijgen de handvatten om daadwerkelijk mee te draaien in een omgeving met hoofdzakelijk professionals. Het doel is skills te verwerven zoals presenteren en samenvatten, en kennis opdoen over hoe de beleidscyclus werkt. Maar ook om te zorgen voor leesbare stukken, en het inzetten van inclusieve gespreksvormen. Dit geldt ook voor de professionals: hoe maak je maximaal gebruik van de nieuwe stemmen?

5.

Eerlijke transactie: deelnemende nieuwkomers worden op enigerlei wijze schadeloosgesteld voor hun bijdrage in tijd en kennis. Dit kan door middel van een (vrijwilligers)vergoeding of anderszins. Maatwerk is gewenst.

Wil je ook aan de slag? Neem deze kansen en inzichten mee uit de Maaksessies!

Kansen en inzichten:

Ga met elkaar eten als een goede gelijkwaardige start en ijsbreker.
Bouw een element van community building in als je met een groep gaat werken. Onderhoud ook tussendoor contact.
Koppel altijd terug wat er met welk advies is gebeurd.
“Soms kunnen we niets met adviezen doen, vanwege geld en tijd. We hebben belofte dat als we niet iets doen met de adviezen, dat we uitleggen waarom niet.”
“Dankzij de klankbordgroep heb ik meer kennis en ervaring en voel ik echt dat je iets kan betekenen voor het beleid of voor de integratie. Ik had nog nooit meegemaakt dat ik naast een beleidsmaker zit van de gemeente en een ‘belangrijk persoon’ ben voordat ik had deelgenomen aan de klankbordgroep. Nu [heb ik] het gevoel dat ik invloed heb.”
“Ik leerde in de Klankbordgroep dat alles heel langzaam gaat in Nederland, je moet geduld hebben.”
Kennis zit in iedereen. Taal of opleidingsniveau zeggen niets over de mate van kennis.
“Analfabeten en laagopgeleiden hebben ook kennis. Probeer bij deze mensen te onderzoeken hoe hun kennis gebruikt en ingezet kan worden.”
Maak je groep van experts belangrijk. “De directeur van VWON, Jan van der Werf, is er bijna altijd bij.”
“We spreken namens de ervaring van mensen die weten wat ‘inbetween-ness’ is: hoe je tussen je eigen cultuur staat met je vluchtelingenverleden en de Nederlandse samenleving en hoe die ervaring is, wat de knelpunten zijn en wat beter kan.”
Staar je niet blind op representativiteit. “We are not here to check boxes”. Er hoeft niet iemand van elke kleur en afkomst en leeftijd en ervaring aanwezig te zijn, er moet genoeg verschil zijn om uiteenlopende perspectieven te vertegenwoordigen.
Weet wat je gaat doen met de kennis, adviezen of verhalen. Nodig mensen niet uit puur om er maar een nieuwkomer bij te hebben. ”Met alle goede intenties worden mensen uitgenodigd, maar er wordt niet goed nagedacht [over] wat je dan doet met hun verhaal of advies. In het ergste geval zie je dat mensen zichzelf feliciteren: ‘kijk ons nou, we hebben mensen uit Syrie uitgenodigd’. Dan mag iemand een heel kwetsbaar persoonlijk verhaal vertellen, iedereen is heel aangedaan, kan thuis vertellen hoe erg het is om te vluchten, en er verandert vervolgens niets aan de status quo. Sterker nog: de kans is kleiner dat iemand nog een keer wil komen om mee te denken.”
“Onze ideeën zijn ook bruikbaar voor beleid en begeleiding, zodat ze dingen kunnen aanpassen. Wij zijn bijvoorbeeld uitgenodigd door Wageningen. Daar deden ze interviews met nieuwkomers. Wij hebben dat geobserveerd en aan de hand van die gesprekken hebben wij advies gegeven.”

Article published on
12 nov 2020

Editors
Tekst: Renée Frissen Eindredactie: Martijn Bijwaard

Foto's
Aziz Kawak, Saeed Alrefai, Negin Zendegani