Inhoudelijke terugblik Maaksessie nieuwkomers en de GGZ

Casus

Tommy’s verhaal is moeilijk om kort en bondig te vertellen. Want aan zijn weg door de Nederlandse GGZ lijkt geen einde te komen. Tommy heeft slaapproblemen. Al heel lang en tot op de dag van vandaag. Bij alle GGZ-instellingen waar hij tot nu toe naar doorverwezen is heeft hij zijn verhaal opnieuw gedaan. En dat zijn er een boel. Soms werd hij zelfs een paar maanden behandeld. Uiteindelijk zeiden ze allemaal hetzelfde: wij kunnen je niet helpen want jouw problematiek is te zwaar voor ons. Tot hij terecht kwam bij Centrum 40-45. Na maanden op de wachtlijst te staan kon hij beginnen met de behandeling. Hij kreeg een mannelijke begeleider en daar had hij problemen mee. Dat heeft met zijn achtergrond te maken. Hij is gekidnapt, ondervraagd en gemarteld door mannen. Tommy was op de vlucht voor de politie in zijn thuisland. Maar de mannelijke behandelaar was positief over Tommy en wilde hem graag behandelen. Uiteindelijk heeft Tommy hem een kans gegeven. Maar alleen hem. Hij begon echt hard met hem te werken want eindelijk kon iemand met hem aan de slag. Na een paar maanden moest de behandelaar bij de organisatie weg.  Had hij eindelijk een vertrouwensband opgebouwd en nu moest hij weer opnieuw beginnen. De nieuwe behandelaar kon hem weer niet helpen en Tommy werd ten einde raad verwezen naar een penitentiaire inrichting. Helaas bood dat ook geen soelaas. Nu is hij weer terug bij Centrum 40-45 en wacht hij op een nieuwe stap. Hij spreekt met veel vluchtelingen en die gaan niet naar GGZ want ze vertrouwen het systeem niet. Zij begrijpen niet dat de dokter de politie niet kan bellen of de IND. Dat is in het land van herkomst vaak wel. Tommy heeft eerst de Nederlandse wet nageplozen voordat hij zelf zijn hart durfde te luchten. Na al zijn ervaring concludeert Tommy dat het Nederlandse systeem eigenlijk maar 2 benaderingswijzen heeft voor nieuwkomers: Of ze doen alsof je uit een grot komt en niks weet, of ze behandelen je alsof je hier geboren bent en een master in bureaucratie bent.

De Maaksessie over (toegang tot) de GGZ en nieuwkomers op 17 januari 2019

Vele geboren Nederlanders, oudkomers en nieuwkomers zetten zich in Gelderland in voor nieuwkomers. De provincie Gelderland wil de kennis die de afgelopen jaren is ontwikkeld over integratie verduurzamen. Samen met OpenEmbassy organiseert de provincie maaksessies met stakeholders van integratievraagstukken, waarin rondom verschillende thema’s (werk, onderwijs, gezondheid, Inburgeringswet 2020, etc) kennis wordt gedeeld en nieuwe oplossingen worden bedacht voor problemen waar nieuwkomers mee te maken krijgen in Nederland. In de maaksessies stellen we actie-agenda’s met elkaar op waar de deelnemers in het komende jaar mee aan de slag gaan. Dit stuk blikt terug op de maaksessie die in het teken stond van (toegang) tot de GGZ voor nieuwkomers.

Op 17 januari 2019 hebben wij met bijna 50 man de actieagenda ‘Toegang tot de GGZ’ vormgegeven. Dit initiatief voor de maaksessie is geopperd door ambtenaren, ervaringsdeskundigen en professionals uit de zorg in Zutphen. Samen met OpenEmbassy en de Provincie Gelderland hebben zij deze sessie georganiseerd. Het werd een bijzondere dag, waarbij we vanuit de ervaring van nieuwkomers en de ervaring van vrijwilligers en professionals die zich voor hen inzetten de toegang tot de GGZ hebben onderzocht, en benoemd welke acties nu genomen moeten worden. De ervaring van nieuwkomers en hoe we die kunnen gebruiken om de toegang tot GGZ te verbeteren voor nieuwkomers vormde het uitgangspunt. De actieagenda wordt in in 2019 door de deelnemers uitgevoerd. Deze actieagenda vind je verderop in dit document.

Hoe was de Maaksessie?

Tijdens de maaksessie stonden de ervaringen van nieuwkomers in de GGZ centraal. Het was een moment waarop we van elkaar konden zien wat een positieve dingen er al gebeuren. Maar het was ook een moment van reflectie. De maaksessie was er niet voor niks: er moet nog een hoop gebeuren voor nieuwkomers de hulp krijgen die ze nodig hebben. De maaksessie was ook een goede gelegenheid om elkaar te leren kennen en goede praktijken of gedeelde vragen uit te wisselen. Zo ontstaan er nieuwe samenwerkingen tussen professionals en vrijwilligers. Dit soort samenwerkingen zijn noodzakelijk maar niet vanzelfsprekend. Alleen al deze ontmoetingen beschouwen wij als een succes van de Maaksessie. Ook werd weer duidelijk hoeveel onderzoek er al is gedaan. Hoeveel cursussen er zijn. Hoeveel expertise er is. En hoe lastig het tegelijkertijd is om dit te operationaliseren. Veel mensen vonden het een waardevolle dag precies om die reden.

We begonnen met een sessie waarbij vrijwilligers en maatschappelijk werkers vertelden over de mensen die zij begeleiden. De overige deelnemers zaten om het gesprek heen en kregen een luisteropdracht:

1. Wat voor onderzoeksvragen liggen hier?
2. Waar liggen de kansen voor verbetering?
3. Wat moeten organisaties op GGZ gebied in hun oren knopen?

Nadereh vertelde over een moeder die wilde scheiden van haar man, en hoe ze opgezadeld raakte met zijn schulden. Zij raakte in de psychische problemen en in een isolement. Ondanks dat ze in het land van herkomst een krachtige vrouw met een groot sociaal netwerk was. Mevrouw woont in een klein dorp, en heeft suïcidale gedachten. Ze staat op de wachtlijst voor een behandeling, maar dat kan nog wel 8 maanden duren. Nadereh helpt haar intensief, maar kan haar psychische problemen niet oplossen.

Zekria vertelt over een jonge man met veel fysieke klachten, maar ook met psychische problemen. Hij slaapt niet, wordt geplaagd door veel nachtmerries, hij schreeuwt in zijn slaap. En dus slaapt hij overdag. De huisarts verwijst hem door, maar de met die doorverwijzing gaat alles mis. De zorginstelling wordt overgenomen, adressen veranderen, de huisarts stuurt spullen naar het verkeerde adres, en het inboeken van een afspraak duurt zo maanden. Zekria houdt het goed in de gaten. Hij is een coach bij VluchtelingenWerk, en normaal hoort dit niet bij zijn taken, maar als hij niet belt of contact opneemt, dan helpt niemand de jonge man. Hij is nog steeds niet in behandeling.

De maatschappelijk werker Mouna herkent veel in het verhaal van de mevrouw die geïsoleerd leeft. Bij hen op de dagbesteding komen veel vrouwen die zo verloren zijn. Zij baalt ervan dat mensen vaak ‘te laat’ aangemeld worden. Problemen konden worden voorkomen als ze eerder terecht waren gekomen bij haar organisatie. Een van de mensen die zij ondersteunt is een Syrisch gezin met 2 dochters van 7 en 5. Moeder sliep niet meer, en is daarom bij de GGZ aangemeld. Ook was er een melding vanuit school omdat de kinderen niet verzorgd eruit zouden zien en geen gezonde voeding mee naar school kregen. Moeder is inmiddels uitbehandeld bij de GGZ en bij maatschappelijk werk terecht gekomen.

Mouna heeft het gezin thuis opgezocht en een intake gedaan. Die duurde wel twee uur en was in het Arabisch. Mevrouw kon eindelijk haar verhaal kwijt. Wat bleek? In Syrië werkte mevrouw veel. Zij woonde met haar zussen en had een groot sociaal netwerk. Haar man werkte 24 uur per dag dus ze zagen elkaar weinig. Nu leidt zij een totaal ander leven. En wennen daaraan was niet makkelijk. Maar dankzij het luisterend oor en de tijd van Mouna, is alles veranderd. Nu doet de vrouw vrijwilligerswerk en hij heeft een baan. Ze is bijna klaar met haar inburgering. Haar dochter bleek een licht verstandelijke beperking te hebben en wordt nu goed begeleid. We hadden 2 jaar GGZ kunnen voorkomen als het gezin meteen was aangemeld. De echte problemen zijn eindelijk aangepakt. Want nu doet ze vrijwilligerswerk, hij heeft een baan, en zij is bijna klaar met haar inburgering.

De verhalen blijken herkenbaar bij de luisteraars. Het blijkt weer hoe belangrijk het is dat als je mensen écht wil helpen, dat je tijd nodig hebt om te luisteren naar wat de problemen nu eigenlijk zijn.

Sleutelinzichten

Deze inzichten deden wij op tijdens de maaksessie, met dank aan alle deelnemers.

• Investeer in tolken. Tolken zijn cruciaal bij goede zorgtoeleiding en hulpverlening.
• Preventieve trainingen in AZC’s door GGnet werken goed. Door te werken met groepen nieuwkomers en met tolken. Dit is laagdrempelig. In de groepsgesprekken kunnen problemen worden geïdentificeerd en dit kan een brug betekenen naar behandeling. Er is behoefte naar meer, en de vraag is of deze trainingen ook kunnen worden ingezet voor nieuwkomers die al een status hebben ontvangen en in een gemeente wonen.
• GGnet richt zich ook op kinderen, dit lijkt een vergeten doelgroep.
• Voor Nederlandse kinderen heb je KOPgroepen, groepen voor kinderen van ouders met GGZ problematiek. Voor nieuwkomers bestaat dit nauwelijks.
• Kinderen zijn mantelzorgers van hun ouders en worden daar te weinig in ondersteund
• Uitstelling en wachtlijsten zijn een probleem in de GGZ, maar ook koudwatervrees bij behandelaars. Mensen worden ook gewoon geweigerd of doorgeschoven zoals bij het verhaal van Tommy. Deels is dit een kenmerk van de GGZ breed: wachtlijsten en moeilijke toegang. Deels zijn er specifieke problemen met nieuwkomers, bijvoorbeeld de taaldrempel of het niet goed oppikken van signalen door professionals. Dit onderscheid precies maken is ingewikkeld, en iets wat breder ontwikkeld moet worden. Wat gaat over de GGZ en wat gaat over de nieuwkomer?
• Samenwerking tussen verschillende domeinen is heel belangrijk. Bijvoorbeeld tussen hulpverlening en de afdeling Werk en Inkomen van de gemeente. Als een uitkeringsverstrekker weet van psychische problemen kan een ontheffing van werk worden verleend. Die samenwerking is niet vanzelfsprekend. Privacy speelt hier een rol, en de vraag is hoe we dit knelpunt zo kunnen adresseren dat de nieuwkomer zelf eigenaarschap behoudt over het proces.
• Het belang van juiste informatieverstrekking. Dat kan heel klein: uittekenen wat iemand kan verwachten als je iemand doorverwijst. Mensen rust en zekerheid geven. Leg mensen uit wat er gaat gebeuren en doe dit als nodig in eigen taal.
• Het is belangrijk om een vinger aan de pols houden als hulpverlener nadat er is doorverwezen. Wat er vaak gebeurd is dat er veel wordt doorverwezen en mensen hebben geen weet van elkaar. Als je de taal niet machtig bent kun je ook geen regie houden op een ingewikkeld bureaucratisch proces.
• Mensen worden soms lang door het systeem geschoven omdat ze niet in het hokje van bestaande zorg passen. Heel veel problemen waar deze doelgroep mee zit in relatie tot GGZ hebben misschien wel voor een groot deel te maken heeft met de GGZ in het algemeen: het hele gedoe van waar hoort welk probleem nou?
• Het bleek weer hoe belangrijk het is dat de ervaringsdeskundigen van bijvoorbeeld VluchtelingenWerk er zijn. Nieuwkomers die helpen om mensen het systeem in te krijgen. Het is essentieel om deze gidsen goed op te leiden om nieuwkomers te ondersteunen en mee te nemen door het systeem. Zij vormen een brugfunctie. Over de rol van sleutelpersonen en ervaringsdeskundigen organiseren we een aparte Maaksessie, waarschijnlijk in mei 2019. Meer weten? Mail renee@openembassy.nl
• Het is vaak niet duidelijk wat de oorzaak van mensen hun problemen is wanneer zij in de GGZ terecht komen of psychische hulp nodig hebben. Ontstaan problemen door gebrek aan bestaanszekerheid of onzekerheid over de toekomst, of bijvoorbeeld het verblijf in Nederland? Of zijn die problemen al eerder ontstaan? Heeft de GGZ het hele spectrum wel in beeld? Of wordt er te snel vanuit gegaan dat men problemen heeft door het vluchten of PTSS? Maar hoe kunnen we zorgen voor een integrale aanpak? Hoe zorgen we voor een aanpak die aansluit bij mensen met verschillende problemen?
• Er is binnen de GGZ en de zorg breed de neiging om te zoeken naar hét probleem, maar er zijn vaak verschillende dingen aan de hand. Om erachter te komen wat de oorzaak is van psychische problemen is het belangrijk om het perspectief van de nieuwkomer centraal te stellen. Alleen dan kun je iemand echt integraal helpen. Bij verschillende oorzaken horen verschillende oplossingen.
• Er wordt veel kennis geproduceerd door middel van onderzoek. Maar die kennis landt lang niet altijd bij professionals in het veld.
• Hoe zorgen we dat vroeg-signalering goed verloopt? Hoe kunnen via laagdrempelige manieren sneller signaleren? Hierbij is de inzet van cultural mediators is extreem belangrijk.
• Samenwerken met vrijwilligersorganisaties die mensen kunnen helpen met hun weg naar hulp.
• In de basis hebben we veel: huisartsen, praktijkondersteuners, voorliggende voorzieningen, specialistische hulp. Er is een goede structuur. Maar we moeten het beter inrichten. Verbeter het bestaande, ontwikkel niet allerlei nieuwe dingen. Langzaam wordt er steeds wijkgerichter gewerkt. Ga mee op die beweging en vraag aandacht voor deze thematiek.
• Het is belangrijk om van elkaar op de hoogte te zijn wat je doet. Professionals hebben geen idee welke professionals er bij een cliënt betrokken is. Dingen lopen daardoor dubbel.
• Het is belangrijk om je te realiseren dat het niet bij jouw poort begint en eindigt als mensen weer naar buiten stappen.

We herkenden ook een aantal inzichten uit eerdere sessies. Dit zijn de overkoepelende kennisinzichten die we breed kunnen toepassen op het integratievraagstuk:

• Nieuwkomers hebben een gebrek aan kennis en informatie. Ze kunnen niet de juiste keuzes maken simpelweg omdat ze geen grip krijgen op hoe het in Nederland werkt.
• Belang van interculturele competenties bij professionals en vrijwilligers (en nieuwkomers)
• Het is essentieel om te investeren in manieren om de stem van nieuwkomers te laten horen en gelden. Dit gaat verder dan alleen een klankbordgroep. Dit betekent dat je keuzes, beleid en oplossingen veranderen omdat je luistert naar nieuwkomers.
• Voor nieuwkomers is het belangrijk om sleutelpersonen en gidsen uit eigen kring te hebben.
• Voor nieuwkomers is het van belang om ‘kruiwagens’ uit Nederland te hebben: mensen die hun weg kennen en hun kunnen verbinden aan netwerk, oplossingen en de juiste mensen.
• Samenwerking in de keten: mensen vinden elkaar niet of werken langs elkaar heen
• Hoeveel van de problemen gaan over nieuwkomers en hoeveel gaat over organisatie van sociaal domein en maatschappelijk midden in Nederland?